Отпан тау – рухтың күші мен еркіндігінің символы

Қазіргі тарих ескерткіші

"Отпан тау" рухани кешені – ашық аспан астындағы ескі ескерткіш. Ескерткіштің негізі ретінде шабуыл кезінде жаудың жақындауын бейнелейтіндей сигналдық от белгіленген. 

Жақын маңдағы жерлердің тұрғындары мен жауынгерлері сигналды көріп,  көмекке асыққан. Осылайша, барлығы бірге күш жүмылдырып жауға қарсы тұра білген. Бүгінгі күні бұл алау  14 наурызда  Қазақ халқының бірлігі мен еркіндігін білдіру ретінде жағылады.  

"Отпан тау" кешені 2007 жылы Маңғыстауға танымал ақын-жазушылар Сабыр Адай мен Светқали Нұржанның идеясы мен ғылыми тұжырымдамасының арқасында салынды. Кейбір мәліметтер бойынша, кешен құрылысының қажеттілігі туралы тек Қазақстанның ғана емес, әлемнің де көрнекті жазушысы Әбіш Кекілбаев та айтқан.

Бүгінгі таңда тарихи шыңның орнында "Адай ата-Отпан тау" заманауи тарихи-мәдени кешені салынды. Мұнда ашық аспан астында бірнеше ескерткіштер орналасқан: "Адай ата" кесенесі, "Ана бейнесі" ескерткіші, 362 сатыдан тұратын баспалдақ, Адай руының таңбасы, "Көкбөрі" мүсіні.

"Адай ата" кесенесі – Адай атаға және оның екі ұлы Келімберді мен Құдайкенің құрметіне салынған 37 метрлік ақ тасты Ақсарай кесенесі. Кесенеде 8 бөлме бар. Адай-атаның немерелері дәл сонша болды. Мұнда ата-бабалардың өмірі туралы баяндайтын мұражай жәдігерлерімен танысуға болады.

362 сатыдан тұратын саты. Баспалдақ Отпан тауының шыңына апарады. Киелі Маңғыстауда мекен еткен 362 әулиенің рухына арналған 362 баспалдақ Аксарай мен Адай Ата кесенесін жалғастырады. Жер-Ананың қойнауына тән жерленген әулиелердің рухы Отпан таудың басына келіп, осы баспалдақпен жүріп өткен жанға шапағаты тиеді деген тілекпен ырымдап салынған. Бұл сан өңірде жоғары бағаланады.

Адай руының таңбасы. Қалқанның фонында айқастырылып салынған. Найза мен қылыш, ортасында бүкіл ел білетін атауы «Жебе» делінетін Адай таңба. Бұл таңба ұштары біріккен үш сызықшалардан тұрады және ол садақ оғының ұшын бейнелейді.  Бұл Ерліктің, Елдіктің, Бірліктің белгісі. Адай таңба Үш жүздің басының біріккен күшімен, көк найзаның ұшымен ғана жауыңды жеңіп жерінді қорғай аласың, «үш жүздің басы біріксе алынбайтын қамал жоқ, тәуелсіздіктің тірегі-үш жүздің басының бірлігі» деген мағынаны білдіреді.

Көкбөрі ескерткіші - түркі халықтарының символы. Ерте заманда аталарымыз көкжал қасқырды пір тұтқан. Себебі ол қандай қиыншылыққа да төзімді, өзінің жауларынан да, табиғаттың дүлей күшінен де қорғана алатын күшті, қолға үйретуге көнбейтін, туған жерінен басы ауған жаққа кетпейтін және өз ұяластарын сыртқы жауға бермейтін, қызыл кітапқа енбеген, саны көбеймесе, азаймаған, ержүрек ақылды да айлакер, киелі аң. Аталарымыз Көкбөрінің бойындағы осы қасиеттерін өз ұрпағының болмысында болуын қалап, балаларына үлгі тұтқан. Аңыз бойынша Көкбөрі өзі тауып алған сәбиді тәрбиелеп, болашақ батырды өсірген. Қасқырдың жанында Әулие ағаш тәрізді құрғақ ағаш орнатылған, оған қажылар матаның кесектерін байлайды. Ағаштың төменгі жағында май жағу үшін құрбандық шалу ретінде қолданылатын кішкентай жалпақ тас, сондай-ақ кішкентай жалпақ "қобдиша" қойылған, онда екі қақпағының арасына қайырымдылыққа арналған қаражаттар қоюға болады (өңірде  құлпытастың қоршауында ақшаны қалдыру дәстүрі жақсы сақталған, кез келген бөтен адам қайтыс болған адамның құрметіне дұға оқып, өз-өзіне ақша алуы мүмкін).

Адайша Жаңа жыл

Облыс аумағынан тыс жерде белгісіз тау бірнеше жыл ішінде елде танымал нышан, қасиетті нысанға айналды. Айта кету керек, мемориал негізінен 13-14 наурызда ғана адамдарды жинайтын орынға айналады. Кейбір жылдары мұнда 2000-ға дейін киіз үй орнатылады. Қалған уақытта кешенге жеке туристер, экскурсиялар, оқушылар барады. Бұл жерде жыраулар сайысы, "Сонар" бүркітші мерекесі ("сонар" сөзі "алғашқы қар, ұнтақ", сондай-ақ қысқы аң аулау) өткізіледі. Амал мерекесіне Отпан тауға әр түрлі диаспоралардың жергілікті этно-мәдени орталықтарының өкілдерін, сондай-ақ ғылым және мәдениет қайраткерлерін, еліміздің басқа өңірлерінен және басқа елдердің қазақ диаспораларынан қоғам қайраткерлерін шақырады. 2018 жылы Бірлік алауын жағу рәсімі сегіз қасиетті мемориал өкілдерінің (шырақшы) қатысуымен өтті: Қорқыт ата (Қызылорда облысы), Әзірет Сұлтан (Түркістан), Хан ордалы Сарайшық (Атырау облысы), Бекет ата (Маңғыстау облысы), Ұлытау (Қарағанды облысы), Мәшһүр Жүсіп (Павлодар облысы), Жидебай Бөрілі – Абай және Шәкәрім мемориалы (Шығыс Қазақстан облысы), Ақмешіт (Оңтүстік Қазақстан облысы).

Амал кезінде ата-бабалар рухына тағзым ету оты жағылады (Тағзым оты).  Қалыптасқан дәстүр бойынша Алау эстафета бойынша Адай руларының өкілдеріне беріледі.

Аңыздар мен ел аузындағы аңыздар

Адай ата-қазақ халқының қалыптасуында үлкен рөл атқарған нақты тұлға. Сегіз рудың одағы Адай Атадан болды. Ұлы тұлға біздің дәуіріміздің   15-ші ғасырында өмір сүрді, кіші немересі Мұңалдың қолында қайтыс болды. Бұл Мұңалдың ошақтың иесі болуына себеп болды.

Ең ірі және көптеген рулардың бірі Адай Қосай руы болып табылады. Жазушы А. Кекілбаев Адай 1435-1449 жылдар аралығында 14 жыл билік жүргңздң  деп жазады.

Отпан тауға қалай жетуге болады?

Амалды мерекелеу кезінде облыс әкімдігі тарихи-мәдени кешенге дейін тегін автобустар ұйымдастырады. Жылдың басқа уақытында "Отпан тауға" ұйымдасқан экскурсиямен немесе жеке көлікпен келуге болады. Тау Ақтау-Таушық-Шетпе трассасынан бес шақырым жерде орналасқан.