Қазақтың халық музыкалық аспаптары

Әр халықта өзінің музыкалды аспаптары болады. Олар бізге сол халықтың тарихы мен мәдениетін сипаттайды. Қазақ халқында да көптгенен музыкалық аспап бар, бірақ бүгін біз олардың ең бастысы туралы айтамыз.

Домбыра

Қазақ халқында «Нағыз қазақ казақ емес, нағыз қазақ – домбыра» деген мақал бар. Бұл аспаптың тарихы ежелгі өтіп кеткен заманнан басталады. Бұл екі шекті шертпелі аспап, шектері бұрын малдың жұқа шегінен, қазір – қармақ жібінен жасалады. Домбыраның денесі табиғи талдан жасалады. Аспаптың әуенділігі соншалық, адамдар кейбір маңызды жаңалықтарды сөздердің көмегімен емес, домбыраның көмегімен жеткізген -жолдау берілген адам бәрін сөзсіз түсінетін. Қазақтың дастарханың домбырасыз елестету мүмкін емес, тойдағы бас тағам – бешбармақ әкелінген кезде міндетті түрде күй (дәстүрлі қазақ пьесасы) тартылады.

Қобыз

Бұл көне музыкалық аспап, тұтас ағаштан жасалған, ішектері мен ысқысы соңғы уақытқа дейін жылқы шашынан (қылдан) жасалған. Аспаптың дыбысы адам дауысын еске түсіреді, сондықтан қобыз ертеден сиқырлықпен байланыстырады, оны бақсылардың, оның ішінде белгілі қазақ музыканты – Қорқыт ата аспаптары деп атады. Осы аспапта күйлердің (әндердің) ерекшелігі сол ноталарды қайталау болып табылады. Қазіргі уақытта қобыз қазақ оркестрлері мен ансамбльдерінде қолданылады.

Жетіген

Ішекті қазақ музыкалық аспабы жетіген классикалық нұсқада 7, қазіргі заманғы дыбыс ауқымын кеңейту үшін – 15 ішекті. Пішіні бойынша гуслиге ұқсайды. Аңыз бойынша, аштық болған бір қыстың ішіде бір қария 7 ұлынан айрылып, жетіген құрды. Жеті жолдың әрқайсысының дыбысы әр түрлі, ұлдары секілді. Жалпы қазақ ішекті аспаптары түрлі тембрді және дыбысты береді, бұл халықтың лирикалық табиғатын сипаттайды.

Сыбызғы

Қазақ халқының сүйікті үрмелі аспабы - сыбызғы. Көбінесе құрал ағаш пен қамыстан, сирек жағдайларда күмістен жасалған. Өз тәжірибелілігінің арқасында сыбызғы халықта үнемі жүріп отырды: бақташылар оны жалғыздықты безендіру үшін жайылымға алып, кештерде адамдар бірге жиналып, музыканттар осы құрал арқылы әр түрлі оқиғаларды айтып беретін, сонымен қатар сыбызғы той мен мерекелердің міндетті атрибуты болды. Аспаптың дыбысы екі дауысты болды: аспаптан алынатын дауыс және орындаушының дауысы. Дәл осы себептен, құралдарды құру қарапайым болса да, онда барлығы ойнай алмады.

Осы үрмелі аспаптың әр түрлі нұсқалары барлық түркі халықтарында бар, қазақтар үшін сыбызғы - барлық халықтық ансамбльдердің ажырамас атрибуты.

Сазсырнай

Сазсырнай - саздан жасалған қазақ ұлттық құралы. Өз пішінімен ол әр түрлі құстардың жұмыртқаларына ұқсайды, бір-үш тесігі бар, сұлулық үшін аспаптың үстіне әр түрлі өрнектер жасалады. Сазсырдың ерекшелігі-онда балалар мен жасөспірімдер ойнаған. Аспаптың дыбысы желдің шуын және жануарлардың дыбыстарын ұқсас, бұл балаларды қызықтырды. Сазсырнай-көне қазақ аспабы, оны Отырар қаласының қазба жұмыстары кезінде тапты. ХХ ғасырда ғана үрмелі аспаптың ұмытылған дыбысын қайта ойнай бастады.